الفبای ترکی

2. حروف صدادار

حروف صدادار پسین:  a- ı- o- u                   آ، ی، و، و            
حروف صدادار پیشین:  e- ə- i- ö- ü             ئ، ه، ی، ؤ، و       

به حروف صدادار پیشین ظریف و به حروف صدادار پسین ضخیم نیز گفته می‌شود.

در متن‌های مختلف ترکی از حرف وْ برای o، از حرف وُ برای u، از حرف ۆ برای ü استفاده می‌شود. در این کتاب طبق کاربرد رایج در کتابهای مختلف برای سه حرف o، u و ü از «و» استفاده شده است. برای دو حرف ı و i از «ی» استفاده می‌شود. در جملاتی که امکان ابهام وجود داشته باشد از حروف لاتین استفاده خواهد شد.

مثال‌هایی برای آشنایی با حروف صدادار ترکی

حالت‌های حرف صدادار در ابتدا، وسط و پایان کلمه نوشته شده است. لازم به ذکر است حروف صدادار زبان ترکی کوتاه هستند و مانند زبان فارسی کشیده تلفظ نمی‌شوند.

آ ، ـا/  ا ،  ـا ا (A a): مانند صدای آ در کلمه‌ی آب

آتا ata                            پدر                     آلما alma           سیب
ساغ sağ                         راست، سالم           داغ dağ             کوه

ایـ ، ـیـ ، ی (I ı): این صدا در فارسی وجود ندارد. تلفظ آن تقریبا نزدیک به صدای i است با این تفاوت که در تلفظ i زبان به سمت جلوی دهان کشیده می شود اما در تلفظ ı به سمت عقب دهان جمع می شود.

ایلیق ılıq                         ولرم، نیمه‌گرم        قیز qız               دختر
یاری yarı                        نیم، نیمه              سینماق sınmaq   شکستن

او ، ـو/ و ، و (O o): مانند صدای ــُـ درکلمه‌ی گُل

اوغرو  oğru                     دزد                    دولو dolu           پُر
یورقون yorqun               خسته                  قول qol             بازو

او، ـو/ و،  ـو/ و (U u): مانند صدای و کلمه‌ی نور در فارسی

اون un                           آرد                     اولدوز ulduz        ستاره
اوزاق uzaq                      دور                    سو su                آب

ائـ ، ـئـ/ ئـ ، ئ  (E e): مانند صدای ــِـ  درکلمه‌ی  دِل

ائو ev                             خانه                   یئل yel              باد
گئتمک getmək               گفتن                  دئ de               بگو

ا ، ـه/ ه ، ـه/ ه (Əə): مانند صدای ـَـ در کلمه‌ی سَر

ال əl                             دست                  یئکه yekə          بزرگ
گئده‌جک gedəcək           خواهد رفت           اریک ərik           زرد آلو

ایـ ، ـیـ/ یـ ، ی (İ i): مانند صدای ای در کلمه‌ی پیر

ایکی iki                          عدد دو                ایل il                  سال
بیز biz                            ما                      مینمک minmək سوار شدن

اؤ ، ـؤ/ ؤ، ـؤ /ؤ (Ö ö): این صدا در فارسی وجود ندارد.  تلفظش نزدیک به تلفظ صدای o  هست با این تفاوت که زبان باید به سمت جلوی دهان- تا نزدیکی دندان های پیشین پایین- کشیده شود.

اؤزگه özgə                     غریبه، بیگانه          اؤردک ördək      اردک
گؤز göz                         چشم                  دؤومک dövmək کوبیدن

او، ـو/ و،  ـو/ و (Ü ü): این حرف صدادار در فارسی وجود ندارد.  حالت لب ها و دندان در تلفظ ü نزدیک به حالتی است که در تلفظ u می‌یابد اما زبان باید به سمت جلوی دهان  - تا نزدیکی دندان های پیشین - کشیده شود.

اوچ üç                            سه                     اوتو ütü             اتو
سوت süt                        شیر                    تورک türk          ترک

راهنمای نوشته شدن حرف ه

غیر از حرف ه ə همه‌ی حرفو صدادار دیگر در ترکی در هر کجای کلمه که باشند نوشته می‌شوند. این حرف در ابتدای کلمه به شکل "ا/ عـ" نوشته می‌شود.

ار ər                  شوهر                 عمی əmi                       عمو
الجک əlcək       دستکش               ارینمک ərinmək             تنبلی کردن
اریک ərik           زرد آلو                 ازدیرمک əzdirmək          لوس کردن          

حرف صدادار ə بعد از حرف اول نوشته نمی‌شود.

گل gəl              بیا          سن sən             تو          برک bərk          سخت، محکم
دمیر dəmir        آهن       سرین sərin        خنک      دری dəri           پوست

کلمات بالا به شکل گه‌ل، سه‌ن، به‌رک، ده‌میر، سه‌رین و ده‌ری نوشته نمی‌شوند. در کلماتی که حرف ə در هجای اول قرار دارد و بعد از این حرف یکی از حروف "ی y ، و v" قرار دارد برای جلوگیری از خوانش اشتباه کلمه، بعد از الف یا حرف اول به شکل "ه/ ـه" نوشته می‌شود.

اه‌یری əyri          کج (ایری iri درشت)           اه‌یمک əymək    خم کردن
ده‌یر dəyər         ارزش، بها                         چه­ول çəvəl        کسی که پایش کج است

حالت­های همراه با حرف "ی y" در کتاب‌های دیگر ممکن است با حرف گ یعنی به شکل "اگری، اگمک، دگر " نوشته شوند.

در هجاهای دیگر اگر در انتهای هجا قرار گیرد نوشته می‌شود. اگر حرف میانی هجا باشد نوشته نمی­شود. درکلمه‌های زیر هجاها با خط تیره جدا شده‌اند.

گؤزل gö-zəl                   زیبا                    چؤرک çö-rək                 نان
اورک ü-rək                    دل                     کپه‌نک kə-pə-nək          پروانه
سوپورگه sü-pür-gə          جارو                   گؤزله‌مک göz-lə-mək      انتظار کشیدن
اؤزگه öz-gə                    غریبه                  دیشله‌مک diş-lə-mək      گاز گرفتن
دده də-də                      پدر، بابا                ننه nə-nə         ننه

حرف " ه/ ـه" در عین حالی که بیانگر صدای ə است، نماینده­ی صدای h نیز است.

هله hələ                        هنوز، حالا، عجالتاً    هارا hara                        کجا       
دهره dəhrə                    تیشه، تبر              تهر təhər                      طور، جور
شئه şeh                         رطوبت، نم           گوناه günah                    گناه